Wageningen University and Research doet met vijf andere kennisinstellingen onderzoek naar het bloedglucoseverlagend effect van bittergourd, een zogenoemd functional food. Door inzet van een EFRO-subsidie kan er samen met de markt gezocht worden naar toepassingen en inzet van bittergourd, het als doel het onderdeel te maken van een gezondheidsbevorderend menu.
Wij werken samen met East West Seeds de zaadproducent en veredelaar voor boeren die over de hele wereld te vinden zijn en werken aan een gezonde businesscase. Dit project is begonnen met de vraag naar een nieuwe businesscase voor de tuinbouw.
De bittergourd, een komkommerachtige vrucht, komt oorspronkelijk uit Azië en staat al eeuwenlang bekend om het gunstig effect op suikerziekte. Die claim mag natuurlijk niet zomaar gemaakt worden, vertelt Sietse Jan Koopmans. Koopmans is onderzoeker varkensfysiologie bij Wageningen Livestock Research en test tijdens dit project (genaamd Green Health Solutions) het effect van bittergourd op de gezondheid van varkens.‘We doen fundamenteel onderzoek of bittergourd inderdaad dat positieve effect teweegbrengt, door experimenten in het lab, op varkens en met mensen uit te voeren. We gaan tijdens dit project niet tot een gezondheidsclaim komen, omdat daar tientallen onderzoeken en de registratie van bittergourd als geneesmiddel voor nodig zijn – dat gaat gewoonweg niet met een groente. Maar we willen laten zien dat er wel degelijk wetenschappelijke onderbouwing voor is.’
Het EFRO Kansen voor West II-project is gestart in 2018 en loopt door tot 31-12-2022. Het is een samenwerking tussen Universiteit Leiden, Hogeschool Utrecht, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN), Aeres Hogeschool Dronten en Almere, Schothorst Feed Research, WUR, Ontwikkelingsmaatschappij Horizon Flevoland en diverse bedrijven. Elke kennisinstelling neemt een ander researchonderdeel op zich, vertelt Koopmans. ‘In Leiden worden er honderden stofjes uit de bittergourd op de labtafel bekeken. Daarnaast vinden er bij de HAN testen op wormen plaats. Van al de verschillende bittergourdrassen en extracties daarvan worden er een stuk of tien getest op varkens, waar ik me mee bezig houd.’ Waarom varkens? ‘Varkens lijken qua stofwisseling erg op de mens. Ik kan goed aan hun lichamen de gezondheidsvoordelen aflezen. In ieder geval twee van deze bittergourdrassen worden nu, in de laatste fase, getest op mensen. Dat gebeurt op de afdeling Humane Voeding (Food & Biobased Research) van WUR. In Utrecht onderzoeken in celsystemen ze tegelijkertijd of bittergourd soms ontstekingen remt, dat weer gunstig is voor de stofwisseling.’
Drie bloedglucoseverlagende stoffen aangetroffen
De resultaten zijn nog niet compleet, maar conclusies uit het lab en over de varkensstudies zijn er wel. Er zijn in ieder geval drie bio-actieve bloedglucoseverlagende stoffen aangetroffen in de bittergourd. ‘Eén van deze stoffen vertraagt de vertering van koolhydraten: daardoor komt er minder suiker in het bloed. Een ander heeft een effect op de nieren en zorgt ervoor dat je wat meer glucose uitplast. Als er verschillende bloedglucoseverlagende stofjes in de groente zitten, kunnen we stellen dat er een relatie is tussen de bittergourd en bloedglucoseverlaging.’ Koopmans schrijft momenteel een wetenschappelijk stuk na aanleiding van het EFRO Kansen voor West II-project.
Bij de Aeres Hogeschool in Dronten kweken ze de verschillende soorten bittergourd in kassen. Het ene ras lijkt een positievere effect te hebben op de bloedglucosespiegel dan de ander. Ook het teeltmoment en de teeltmethode heeft effect op de bio-actieve stoffen. Daarom is er veel vervolgonderzoek nodig. ‘Het project heeft veel nieuwe vragen opgeleverd. We denken aan een tweede EFRO Kansen voor West III-project, omdat we nu zo’n nuttige interactie tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen hebben. Ik vind het goed dat het niet alleen wetenschappelijk is, maar ook gericht op resultaat en maatschappelijke doorwerking’.
Veel partijen geïnteresseerd in toepassing:
Via de Ontwikkelingsmaatschappij Horizon Flevoland is een groot netwerk ontstaan dat zich nog dagelijks uitbreidt. ‘Horizon informeert het bedrijfsleven over wat wij doen tijdens dit project. En dat nieuws reist ver. Van de glastuinbouw tot zaadveredelaars, van de verwerkingsindustrie tot restaurants en supermarkten: er is interesse in bittergourd. In de glastuinbouw zoeken ze naar nieuwe niches, en is er interesse in functional foods. In de voedingsindustrie kijken ze naar bittergourd in fruitshoots, thee, kant-en-klare maaltijden. Ook koks zijn geïnteresseerd.’
Waarom wil WUR de bittergourd op de kaart zetten? ‘Functional foods kunnen een extra dimensie toevoegen in een gezond menu. Bij bittergourd richten we ons op diabetespatiënten. Het is waarschijnlijk verstandig om regelmatig bittergourd te eten, ook preventief, wanneer er diabetes in je familie zit. Het is goed mogelijk dat we ook naar andere functional foods gaan kijken in een vervolgproject. Daarvoor houden we de markt in de gaten. Of denk aan de gewone broccoli: een massaproduct, maar ook ontzettend gezond en interessant om soortelijk onderzoek op uit te voeren.’
Daarnaast zijn er economische kansen. ‘We zien dat er interesse is in deze supergroente. De Surinaamse gemeenschap kookt al vaak met bittergourd. Er is behoefte aan een schoon, vers product, dat niet eerst per schip uit Azië moet komen.’ Green Health Solutions gaat -voor nog meer bekendheid van de groente- een B2B event op de Floriade World Expo organiseren. Zij werken daarin samen met het landenpaviljoen van Suriname.
Mogelijk toepassing in diervoeder:
Naast dat er in een vervolgproject mogelijk gekeken gaat worden naar het kweken van de meest effectieve rassen in Nederlandse kassen, is er ook nog een andere spin-off denkbaar. Aan een geheel andere kant, namelijk diervoeder. ‘De bittergourd groeit aan een stengel met bladeren. We denk dat de stengel en bladeren een toepassing kunnen hebben in diervoeding. We hebben een indicatie dat het een effect heeft op de eiwitstofwisseling bij dieren, waardoor ze minder stikstof uitstoten. Hier willen we zeker mee verder op de WUR. Er wordt nu al een proef gedaan. Als dat positief is, kan het een groot vervolgproject opleveren.’
Ondanks dat het aanvragen van een EFRO Kansen voor West II-subsidie veel tijd kost en niet altijd makkelijk is, is Koopmans blij. ‘Het kan een tijdvreter , en moeite opleveren . Maar ik snap dat de Europese Unie onterechte onkostendeclaraties wil uitsluiten. En deze wisselwerking tussen partijen is heel goed bevallen. Ik heb niet eerder zo multidisciplinair en interactief samengewerkt, op een andere manier was dat nauwelijks mogelijk geweest.’ Dit onderzoek en deze samenwerking was zonder Europese Kansen voor West II subsidie niet mogelijk geweest. De Ontwikkelingsmaatschappij Horizon Flevoland heeft de rol van aanvrager, penvoerder en projectmanager, dit ontzorgt alle partners binnen het project.
